Κοσμογονικά: Νίκος Φίλης

 

Μου λέει καλή φίλη τις προάλλες «μα τίποτα δε σας ξεφεύγει πια εσάς;»

Προφανώς και μου ξεφεύγουν πολλά. Αλλά όχι τα ‘κοσμογονικά’. Όπως αυτό το χθεσινό.

Στην Ακολουθία του Ακάθιστου Ύμνου. Στη Μητρόπολη Αθηνών.

Όχι μόνο ήταν πρώτος, μπροστά-μπροστά, αλλά έσπευσε να είναι και ο πρώτος που θα φιλούσε το χέρι του Ιερώνυμου, με το ‘δι’ ευχών’.  

Όχι παίζουμε.

Κι αν σ’ αρέσει μπάρμπα Λάμπρο, ξαναπέρν’ από την Άντρο...

Μαθήματα.

Απ’ το πανεπιστήμιο του Αόρατου Κόσμου.

Χαίρομαι που τελικά αποφοίτησες, φίλε Νίκο.

Ακόμα και τώρα, στα γεράματα.

ΗΧ  

 

Χρηματοδότηση πανεπιστημίων #1

 Δε θα καταπιαστώ σήμερα με μοριοδοτήσεις, αντικειμενικά και ποιοτικά κριτήρια, και όλα όσα έχει στη φαρέτρα του ο υπουργός για να κατανέμει τους πενιχρούς μας πόρους στα πανεπιστήμιά μας. Αυτά είναι γνωστά στους παροικούντες εν Ιερουσαλήμ και αν δεν είναι, ανευρίσκονται ευκολότατα με τις σημερινές ψηφιακές τεχνολογίες. 

Θα περιγράψω μόνο τον τρόπο χρηματοδότησης των Ολλανδικών πανεπιστημίων που, κατά γενική (και αντικειμενική) παραδοχή, ανήκουν σταθερά στα καλύτερα της Ευρώπης. Ο σκοπός μου είναι να διευκολύνω κάποιες συγκρίσεις με τα δικά μας, ελπίζοντας στον εντοπισμό κάποιων ιδεών που θα άξιζαν ίσως περαιτέρω επεξεργασίας και, ενδεχόμενα, εφαρμογής, στις αδιάληπτες αναζητήσεις μας ενός καλύτερου πανεπιστημίου, δημόσιου ή ιδιωτικού. Τουλάχιστον, ίσως έτσι βοηθήσω να σταματήσουν κάποιες ανιστόρητες αντιπολιτευτικές κορώνες του τύπου «η χρηματοδότηση των πανεπιστημίων μας είναι κατά πολύ κάτω του μέσου όρου της ΕΕ» Ποια όμως είναι τα κριτήρια χρηματοδότησης εκείνων των πανεπιστημίων; Αυτό δεν το άκουσα ακόμα. Αυτό που ακολουθεί λοιπόν, συνοπτικά είναι αλήθεια, συνοψίζεται σε τρεις λέξεις: 

Χρηματοδότηση = Κοστολόγηση. Και κοστολόγηση = αξιολόγηση.

Η Ολλανδία, λοιπόν, έχει 13 δημόσια πανεπιστήμια (για ένα πληθυσμό17 εκατ.), κάτω από την εποπτεία του υπουργείου Παιδείας, Πολιτισμού και Επιστημών (OCW). Το κύριο μέρος της χρηματοδότησής τους προέρχεται από το υπουργείο αυτό, και ακολουθούν τα δίδακτρα των φοιτητών, διεθνή προγράμματα μάστερ, ερευνητικά προγράμματα, χορηγίες, ονομαζόμενες έδρες, κλπ.

Η χρηματοδότηση του υπουργείου βασίζεται στο κόστος λειτουργίας του πανεπιστημίου. Τα πάντα αξιολογούνται, κοστολογούνται, και με βάση το κόστος αυτό, ο πρόεδρος του πανεπιστημίου καταρτίζει τον προϋπολογισμό του ιδρύματος  που υποβάλλει, μαζί με τον απολογισμό της προηγούμενης χρονιάς, στον υπουργό.

Να ένα παράδειγμα. Όταν έκανα μάθημα στη Ρώμη (και στα δικά μας πανεπιστήμια το ίδιο ισχύει), μπορούσα να διαλέξω όποια αίθουσα ήθελα, και για όσο χρόνο την ήθελα, αρκεί να ήταν ελεύθερη˙ ακόμα κι αν ήταν αίθουσα για 200 φοιτητές, ενώ εγώ είχα μόνο 10. Στην Ολλανδία, για να δώσω ένα καινούργιο μάθημα, χρειάζομαι 20 περίπου φοιτητές (break even). Έτσι θα πληρώσω το (τεκμαρτό) κόστος του δωματίου, το φως, τη θέρμανση, την καθαρίστρια, το πάρκινγκ, την ασφάλεια, κλπ. Το κόστος της αίθουσας υπολογίζεται με βάση το κόστος ευκαιρίας: Πόσο θα νοικιαζόταν η αίθουσα αν κλείναμε το πανεπιστήμιο και νοικιάζαμε τις εγκαταστάσεις στον ιδιωτικό τομέα;

Αν δεν γραφτούν 20 φοιτητές, ο κοσμήτορας θα μου ζητήσει να καλύψω τη διαφορά στο κόστος από εναλλακτικές πηγές. Εδώ υπάρχει πρόβλημα αλλά υπάρχουν και οι λύσεις, προφανώς. Για να βρω τους 20 φοιτητές, θα πρέπει να έχω αξιολογηθεί θετικά. Δυστυχώς, δεν μπορώ να κάνω μάθημα για τα μπαχαρικά της ισλαμικής κουζίνας σε 5 φοιτητές, ούτε μπορώ να ζητήσω απ' το φορολογούμενο να το πληρώσει. Αυτό θα ήταν το κακώς εννοούμενο «δημόσιο πανεπιστήμιο» και η κακώς εννοούμενη «ακαδημαϊκή ελευθερία».

Στη συνέχεια, ο κοσμήτορας θα προετοιμάσει τον προϋπολογισμό της σχολής, θα τον υποβάλει στον πρόεδρο του πανεπιστημίου, ο οποίος θα συντάξει τον ενοποιημένο προϋπολογισμό του ιδρύματος και θα τον παρουσιάσει στον επιβλέποντα υπουργό για τη χρηματοδότηση του επόμενου χρόνου. 

Δημόσιο πανεπιστήμιο, ιδιωτικοοικονομική διαχείριση. Τόσο απλά.

Ο προϋπολογισμός κατατίθεται μαζί με τον απολογισμό της προηγούμενης χρονιάς και οι όποιες αυξήσεις θα πρέπει να είναι μικρές και λελογισμένες. Ο υπουργός θα λάβει υπόψη του όχι μόνο το κόστος αλλά και τις εναλλακτικές πηγές χρηματοδότησης του πανεπιστημίου. Εδώ, ένα πανεπιστήμιο μπορεί να πέσει θύμα της ίδιας του της επιτυχίας. Εμείς, για παράδειγμα, παίρνουμε λιγότερα ανά φοιτητή απ’ ότι το Άμστερνταμ γιατί είμαστε πιο εξωστρεφείς και άρα πιο επιτυχείς στην προσέλκυση ερευνητικών προγραμμάτων.

Αντί επιλόγου, δυο σημαντικά θέματα που θα αναλύσω σε επόμενες αναρτήσεις. α) Είπα πως τα πάντα κοστολογούνται. Αλλά για να κοστολογηθούν, πρέπει πρώτα να αξιολογηθούν. Για παράδειγμα, αν δεν δημοσιεύσω την ποσότητα, ποιότητα, αλλά και στις επιθεωρήσεις που προκρίνει η σχολή μου (journal list), η οποία είναι και αυτή με τη σειρά της υπόλογη στο κοινωνικό σύνολο για την έρευνα που παράγουμε, χάνω (λογιστικά) το 40% του μισθού μου. Και αφού όντας δημόσιος υπάλληλος το πανεπιστήμιο δεν μπορεί να με απολύσει, έχουμε κι εδώ ένα πρόβλημα να λύσουμε. Και το λύνουμε εύκολα. β) Έγραψα πως υπάρχουν δίδακτρα που ο φοιτητής πληρώνει στο πανεπιστήμιο της επιλογής του. Και εδώ όμως μάλλον για δημιουργική λογιστική πρόκειται μιας και ο φοιτητής θα λάβει ένα πολύ χαμηλότοκο δάνειο που θα αρχίσει να αποπληρώνει μόνο όταν μπορέσει, όταν δηλαδή πιάσει δουλειά, και μέχρι να πάρει σύνταξη. Το μηνιαίο κόστος είναι έτσι μηδαμινό. Το όφελος όμως μεγάλο: η απόφαση του φοιτητή σε ποιο πανεπιστήμιο θα πάει και πού θα πληρώσει δίδακτρα, εντείνει την άμιλλα ανάμεσα στα πανεπιστήμια, και μόνο καλό μπορεί να κάνει κάτι τέτοιο. 

Επανέρχομαι λοιπόν συντόμως με τα πολύ σημαντικά θέματα των διδάκτρων και της αξιολόγησης.
ΗΧ

 

 

 

 

 

Είναι το πανεπιστήμιο δημόσιο αγαθό;

 «Είναι η ανώτατη εκπαίδευση δημόσιο αγαθό;», με ρωτάει ο Βασίλης.

Και μπαίνει έτσι στην καρδιά του ζητήματος.

Πριν του απαντήσω, σκέφτομαι πως, σε όλη τούτη τη λαϊκίστικη φωνασκία των ημερών που μας κατακλύζει, δεν άκουσα ούτε μια φορά κάποιον να μου πει τι είναι τέλος πάντων αυτό το ‘δημόσιο αγαθό’, ώστε να μπορέσω κι εγώ να καταλάβω με τη σειρά μου και να κρίνω, αντικειμενικά και χωρίς φωνασκίες ή καταλήψεις, αν το πανεπιστήμιο είναι, ή όχι, ‘δημόσιο αγαθό’: σαν τον αέρα που αναπνέουμε, τη δικαιοσύνη, το φως του δρόμου τη νύχτα, την αστυνομία, το στρατό, τις παραλίες μας, και ούτω καθεξής.

Να λοιπόν ένας ορισμός από τη ‘βίβλο’ της Δημόσιας Οικονομικής[1] που θα στον δώσω, Βασίλη, μέσα από τα χαρακτηριστικά που πρέπει να διέπουν ένα δημόσιο αγαθό.

Ένα δημόσιο αγαθό, λοιπόν, ή δημόσια υπηρεσία (βλέπε πανεπιστήμιο) είναι κάτι που παρέχεται για κοινό όφελος και είναι διαθέσιμο προς όλους χωρίς διακρίσεις ή περιορισμούς. Με άλλα λόγια, ο παραγωγός (εν προκειμένω το πανεπιστήμιο), δεν μπορεί να αποκλείσει ένα καταναλωτή (εν προκειμένω, ένα φοιτητή) από την κατανάλωση του αγαθού (εν προκειμένω της ανώτατης παιδείας). Στο παράδειγμά μας, αν ένας νέος θέλει να σπουδάσει, έστω και αν είναι ο ορισμός του κρετίνου, που τελικά θα εισαχθεί με λευκή κόλλα, το κράτος είναι υποχρεωμένο να τον δεχθεί. Η ελάχιστη βάση εισαγωγής δεν έχει νόημα στο παράδειγμά μας, και η αριστεία είναι κάτι το ασυμβίβαστο με τα παραπάνω. Αυτή είναι η ιδιότητα του μη αποκλεισμού (non-excludability).

Ένα δεύτερο χαρακτηριστικό του δημόσιου αγαθού είναι η μη ανταγωνιστική κατανάλωση (non-rivalry in consumption). Με απλά λόγια, η χρήση του αγαθού ή υπηρεσίας από ένα άτομο δεν αποκλείει τη χρήση του και από άλλους. Στην περίπτωσή μας, μια τάξη με 10 φοιτητές δεν έχει καμιά διαφορά από μια τάξη με 100 φοιτητές. Δε νομίζω να χρειάζεται να απαριθμήσω και αλλά παραδείγματα αλλά να άλλα δύο, μικρότερης σημασίας, χαρακτηριστικά του δημόσιου αγαθού.

Οι ‘αγορές’ δεν παίζουν κανένα ρόλο στα δημόσια αγαθά. Είναι άσχετη, στο παράδειγμά μας, η ζήτηση για ανώτατη παιδεία (και πώς δε θα ήταν όταν τα παιδιά φεύγουν στο εξωτερικό), όπως άσχετη είναι και η προσφορά (δηλ. αριθμός καθηγητών, αξιοπρεπών εγκαταστάσεων, εργαστηρίων κλπ.).

Τέλος, ένα δημόσιο αγαθό δεν μπορεί να τιμολογηθεί. Απλά, δεν μπορούμε να βάλουμε δίδακτρα, όπως δεν μπορούμε να βάλουμε τιμή στον αέρα που αναπνέουμε.

Κατά πόσον λοιπόν, φίλε Βασίλη, το πανεπιστήμιο είναι ή δεν είναι δημόσιο αγαθό, απάντησέ το εσύ.

ΗΧ

ΥΓ.: Στο επόμενο άρθρο θα εξηγήσω πώς 13 «δημόσια» Ολλανδικά πανεπιστήμια βρίσκονται όλα, συστηματικά, κάθε χρόνο, στα τοπ 200 στον κόσμο (όταν εμείς πανηγυρίζουμε στο 1000), με το να εφαρμόζουν ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια στη διαχείριση ενός δημόσιου αγαθού.

 

---

[1] R.A. Musgrave and P.B. Musgrave (1973). Public Finance in Theory and Practice. McGraw-Hill, 1973.

Δυο πρόχειρες σκέψεις για το ιδιωτικό πανεπιστήμιο

 

«Μα, ιδιωτικό πανεπιστήμιο σημαίνει δίδακτρα», μου λέει.

«Όχι, παιδί μου», του απαντώ. «Τα δίδακτρα ήταν και θα είναι πάντα εδώ. Αυτό που αλλάζει είναι το ‘ποιος’ τα καταβάλλει: Η κυρά Τασία από τους φόρους τής πενιχρής της σύνταξης, που θα προτιμούσε να πήγαιναν σε ένα αγροτικό ιατρείο στα Τζουμέρκα όπου μένει; Ή οι γονείς του υποψήφιου φοιτητή κλωστοϋφαντουργίας που θέλουν με αυτό τον τρόπο να του προφέρουν ένα ισχυρό, συγκριτικά, εφόδιο, έναντι άλλων παιδιών, για την είσοδό του στην αγορά εργασίας;». 

«Τι σημαίνει ‘μη-κερδοσκοπικό’; Και επιτρέπεται τα πανεπιστήμια να έχουν κέρδη;», συνεχίζει.

«Και εδώ, η απάντηση είναι παρεμφερής», του λέω. «Το κέρδος πάντα θα υπάρχει. Το ερώτημα είναι πώς το κρύβεις ή, καλύτερα, πώς το ‘μεταλλάσσεις’ σε κόστος.  Μέσα από ένα κοινωφελές ή φιλανθρωπικό ίδρυμα; Τα πασίγνωστα Charities του Λονδίνου, για παράδειγμα;». Το University College London (UCL) και το King’s College London, ανάμεσα σε πολλά ακόμα, διέπονται από αυτό το φορολογικό καθεστώς.

Το ‘Ίδρυμα’ (Foundation, Fondazione, Stichting, Stiftung, κλπ.), τις περισσότερες φορές δεν είναι παρά ένα φορολογικό τέχνασμα. Εδώ, το μεγαλύτερο μέρος των εισοδημάτων σου το χαρακτηρίζεις ως (αφορολόγητο) κόστος: μισθοί, εγκαταστάσεις, αυτοκίνητα, κλπ.). Οι νηογνώμονες, για παράδειγμα, οι οργανισμοί δηλαδή που κύριο μέλημα έχουν την ασφάλεια της ναυσιπλοΐας, είναι μη κερδοσκοπικοί οργανισμοί. Ένας από τους μεγαλύτερους από αυτούς, έχει εγκαταστάσεις/γραφεία που τύφλα να ’χει το Buckingham Palace. Κάποτε τους είχα ρωτήσει: «Μα αν το πουλήσετε και νοικιάσετε ένα άλλο δυο στενά πιο κάτω, δε θα είχατε ένα τεράστιο κέρδος;» Με κοίταξαν περίεργα... 

Να ένα άλλο απλοϊκό παράδειγμα: Αν για να δώσει δυο μαθήματα στην Αθήνα, ο καθηγητής του Χάρβαρντ απαιτεί τις ίδιες αποδοχές (300.000 δολάρια το χρόνο) με τη Βοστόνη, κι αν το Αθηναϊκό παράρτημα του τα δώσει, αυτό είναι ‘κόστος’ ή συγκεκαλυμένο κέρδος;  

Και κάτι άσχετο, ‘λιμανιάτικο’, που βάζει όμως τη σκέψη σε μια σειρά: Αν ρωτήσεις ένα μάνατζερ λιμανιού αν το λιμάνι είναι κερδοφόρο, θα σου απαντήσει χωρίς κανένα δισταγμό ‘ναι’. «Τι αποσβέσεις, όμως, κάνετε;», τον ρωτώ. Και η απάντηση, μαζί με τη μεγάλη του έκπληξη που δεν καταλαβαίνω πράματα τόσο απλά: «μα το λιμάνι είναι δημόσια περιουσία που ανήκει σε όλους. Γιατί λοιπόν να κάνω αποσβέσεις;» «Α,,», του λέω. «Έτσι το ξέρω κι εγώ! Αν το σπίτι που μένω ανήκε σε μένα και όχι στην τράπεζα που το χρηματοδότησε, τότε θα ήμουν πολύ πλουσιότερος». 
Ή όχι;

ΗΗ

 

Euclid Τσακαλώτος

GOOD OLD CHAP EUCLID

Ήρθαμε πρόσωπο με πρόσωπο.

Παραμονή Πρωτοχρονιάς.

Σούρουπο.

Μια ανοιξιάτικη βραδιά.

Κάποια χρόνια πριν.

Κατηφόριζα την Ερμού εγώ, την ανηφόριζε εκείνος.

--Πώς πάμε ρε Γιούκλιτ;

Δεν απάντησε.

Η έκφραση του προσώπου του όμως μου είπε όσα δε μου είπαν δεκάδες βιβλία και αναφορές, για την κατάστασή μας, τα τελευταία 6 χρόνια.

--Ας ευχηθούμε τουλάχιστον μια καλύτερη χρονιά φέτος.

Το πρόσωπό του έλαμψε με μια ειλικρινή προσμονή, και το χέρι του έσφιξε ακόμα πιο δυνατά το δικό μου.

--Καλή χρονιά!

Ανηφόρισε.

Κι εγώ συνέχισα προς τα κάτω, για το ουζάκι μου στην Αδριανού.

A good old chap, this Euclid.

ΗΗ