Είναι το πανεπιστήμιο δημόσιο αγαθό;

 «Είναι η ανώτατη εκπαίδευση δημόσιο αγαθό;», με ρωτάει ο Βασίλης.

Και μπαίνει έτσι στην καρδιά του ζητήματος.

Πριν του απαντήσω, σκέφτομαι πως, σε όλη τούτη τη λαϊκίστικη φωνασκία των ημερών που μας κατακλύζει, δεν άκουσα ούτε μια φορά κάποιον να μου πει τι είναι τέλος πάντων αυτό το ‘δημόσιο αγαθό’, ώστε να μπορέσω κι εγώ να καταλάβω με τη σειρά μου και να κρίνω, αντικειμενικά και χωρίς φωνασκίες ή καταλήψεις, αν το πανεπιστήμιο είναι, ή όχι, ‘δημόσιο αγαθό’: σαν τον αέρα που αναπνέουμε, τη δικαιοσύνη, το φως του δρόμου τη νύχτα, την αστυνομία, το στρατό, τις παραλίες μας, και ούτω καθεξής.

Να λοιπόν ένας ορισμός από τη ‘βίβλο’ της Δημόσιας Οικονομικής[1] που θα στον δώσω, Βασίλη, μέσα από τα χαρακτηριστικά που πρέπει να διέπουν ένα δημόσιο αγαθό.

Ένα δημόσιο αγαθό, λοιπόν, ή δημόσια υπηρεσία (βλέπε πανεπιστήμιο) είναι κάτι που παρέχεται για κοινό όφελος και είναι διαθέσιμο προς όλους χωρίς διακρίσεις ή περιορισμούς. Με άλλα λόγια, ο παραγωγός (εν προκειμένω το πανεπιστήμιο), δεν μπορεί να αποκλείσει ένα καταναλωτή (εν προκειμένω, ένα φοιτητή) από την κατανάλωση του αγαθού (εν προκειμένω της ανώτατης παιδείας). Στο παράδειγμά μας, αν ένας νέος θέλει να σπουδάσει, έστω και αν είναι ο ορισμός του κρετίνου, που τελικά θα εισαχθεί με λευκή κόλλα, το κράτος είναι υποχρεωμένο να τον δεχθεί. Η ελάχιστη βάση εισαγωγής δεν έχει νόημα στο παράδειγμά μας, και η αριστεία είναι κάτι το ασυμβίβαστο με τα παραπάνω. Αυτή είναι η ιδιότητα του μη αποκλεισμού (non-excludability).

Ένα δεύτερο χαρακτηριστικό του δημόσιου αγαθού είναι η μη ανταγωνιστική κατανάλωση (non-rivalry in consumption). Με απλά λόγια, η χρήση του αγαθού ή υπηρεσίας από ένα άτομο δεν αποκλείει τη χρήση του και από άλλους. Στην περίπτωσή μας, μια τάξη με 10 φοιτητές δεν έχει καμιά διαφορά από μια τάξη με 100 φοιτητές. Δε νομίζω να χρειάζεται να απαριθμήσω και αλλά παραδείγματα αλλά να άλλα δύο, μικρότερης σημασίας, χαρακτηριστικά του δημόσιου αγαθού.

Οι ‘αγορές’ δεν παίζουν κανένα ρόλο στα δημόσια αγαθά. Είναι άσχετη, στο παράδειγμά μας, η ζήτηση για ανώτατη παιδεία (και πώς δε θα ήταν όταν τα παιδιά φεύγουν στο εξωτερικό), όπως άσχετη είναι και η προσφορά (δηλ. αριθμός καθηγητών, αξιοπρεπών εγκαταστάσεων, εργαστηρίων κλπ.).

Τέλος, ένα δημόσιο αγαθό δεν μπορεί να τιμολογηθεί. Απλά, δεν μπορούμε να βάλουμε δίδακτρα, όπως δεν μπορούμε να βάλουμε τιμή στον αέρα που αναπνέουμε.

Κατά πόσον λοιπόν, φίλε Βασίλη, το πανεπιστήμιο είναι ή δεν είναι δημόσιο αγαθό, απάντησέ το εσύ.

ΗΧ

ΥΓ.: Στο επόμενο άρθρο θα εξηγήσω πώς 13 «δημόσια» Ολλανδικά πανεπιστήμια βρίσκονται όλα, συστηματικά, κάθε χρόνο, στα τοπ 200 στον κόσμο (όταν εμείς πανηγυρίζουμε στο 1000), με το να εφαρμόζουν ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια στη διαχείριση ενός δημόσιου αγαθού.

 

---

[1] R.A. Musgrave and P.B. Musgrave (1973). Public Finance in Theory and Practice. McGraw-Hill, 1973.