Είναι το πανεπιστήμιο δημόσιο αγαθό;

 «Είναι η ανώτατη εκπαίδευση δημόσιο αγαθό;», με ρωτάει ο Βασίλης.

Και μπαίνει έτσι στην καρδιά του ζητήματος.

Πριν του απαντήσω, σκέφτομαι πως, σε όλη τούτη τη λαϊκίστικη φωνασκία των ημερών που μας κατακλύζει, δεν άκουσα ούτε μια φορά κάποιον να μου πει τι είναι τέλος πάντων αυτό το ‘δημόσιο αγαθό’, ώστε να μπορέσω κι εγώ να καταλάβω με τη σειρά μου και να κρίνω, αντικειμενικά και χωρίς φωνασκίες ή καταλήψεις, αν το πανεπιστήμιο είναι, ή όχι, ‘δημόσιο αγαθό’: σαν τον αέρα που αναπνέουμε, τη δικαιοσύνη, το φως του δρόμου τη νύχτα, την αστυνομία, το στρατό, τις παραλίες μας, και ούτω καθεξής.

Να λοιπόν ένας ορισμός από τη ‘βίβλο’ της Δημόσιας Οικονομικής[1] που θα στον δώσω, Βασίλη, μέσα από τα χαρακτηριστικά που πρέπει να διέπουν ένα δημόσιο αγαθό.

Ένα δημόσιο αγαθό, λοιπόν, ή δημόσια υπηρεσία (βλέπε πανεπιστήμιο) είναι κάτι που παρέχεται για κοινό όφελος και είναι διαθέσιμο προς όλους χωρίς διακρίσεις ή περιορισμούς. Με άλλα λόγια, ο παραγωγός (εν προκειμένω το πανεπιστήμιο), δεν μπορεί να αποκλείσει ένα καταναλωτή (εν προκειμένω, ένα φοιτητή) από την κατανάλωση του αγαθού (εν προκειμένω της ανώτατης παιδείας). Στο παράδειγμά μας, αν ένας νέος θέλει να σπουδάσει, έστω και αν είναι ο ορισμός του κρετίνου, που τελικά θα εισαχθεί με λευκή κόλλα, το κράτος είναι υποχρεωμένο να τον δεχθεί. Η ελάχιστη βάση εισαγωγής δεν έχει νόημα στο παράδειγμά μας, και η αριστεία είναι κάτι το ασυμβίβαστο με τα παραπάνω. Αυτή είναι η ιδιότητα του μη αποκλεισμού (non-excludability).

Ένα δεύτερο χαρακτηριστικό του δημόσιου αγαθού είναι η μη ανταγωνιστική κατανάλωση (non-rivalry in consumption). Με απλά λόγια, η χρήση του αγαθού ή υπηρεσίας από ένα άτομο δεν αποκλείει τη χρήση του και από άλλους. Στην περίπτωσή μας, μια τάξη με 10 φοιτητές δεν έχει καμιά διαφορά από μια τάξη με 100 φοιτητές. Δε νομίζω να χρειάζεται να απαριθμήσω και αλλά παραδείγματα αλλά να άλλα δύο, μικρότερης σημασίας, χαρακτηριστικά του δημόσιου αγαθού.

Οι ‘αγορές’ δεν παίζουν κανένα ρόλο στα δημόσια αγαθά. Είναι άσχετη, στο παράδειγμά μας, η ζήτηση για ανώτατη παιδεία (και πώς δε θα ήταν όταν τα παιδιά φεύγουν στο εξωτερικό), όπως άσχετη είναι και η προσφορά (δηλ. αριθμός καθηγητών, αξιοπρεπών εγκαταστάσεων, εργαστηρίων κλπ.).

Τέλος, ένα δημόσιο αγαθό δεν μπορεί να τιμολογηθεί. Απλά, δεν μπορούμε να βάλουμε δίδακτρα, όπως δεν μπορούμε να βάλουμε τιμή στον αέρα που αναπνέουμε.

Κατά πόσον λοιπόν, φίλε Βασίλη, το πανεπιστήμιο είναι ή δεν είναι δημόσιο αγαθό, απάντησέ το εσύ.

ΗΧ

ΥΓ.: Στο επόμενο άρθρο θα εξηγήσω πώς 13 «δημόσια» Ολλανδικά πανεπιστήμια βρίσκονται όλα, συστηματικά, κάθε χρόνο, στα τοπ 200 στον κόσμο (όταν εμείς πανηγυρίζουμε στο 1000), με το να εφαρμόζουν ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια στη διαχείριση ενός δημόσιου αγαθού.

 

---

[1] R.A. Musgrave and P.B. Musgrave (1973). Public Finance in Theory and Practice. McGraw-Hill, 1973.

Δυο πρόχειρες σκέψεις για το ιδιωτικό πανεπιστήμιο

 

«Μα, ιδιωτικό πανεπιστήμιο σημαίνει δίδακτρα», μου λέει.

«Όχι, παιδί μου», του απαντώ. «Τα δίδακτρα ήταν και θα είναι πάντα εδώ. Αυτό που αλλάζει είναι το ‘ποιος’ τα καταβάλλει: Η κυρά Τασία από τους φόρους τής πενιχρής της σύνταξης, που θα προτιμούσε να πήγαιναν σε ένα αγροτικό ιατρείο στα Τζουμέρκα όπου μένει; Ή οι γονείς του υποψήφιου φοιτητή κλωστοϋφαντουργίας που θέλουν με αυτό τον τρόπο να του προφέρουν ένα ισχυρό, συγκριτικά, εφόδιο, έναντι άλλων παιδιών, για την είσοδό του στην αγορά εργασίας;». 

«Τι σημαίνει ‘μη-κερδοσκοπικό’; Και επιτρέπεται τα πανεπιστήμια να έχουν κέρδη;», συνεχίζει.

«Και εδώ, η απάντηση είναι παρεμφερής», του λέω. «Το κέρδος πάντα θα υπάρχει. Το ερώτημα είναι πώς το κρύβεις ή, καλύτερα, πώς το ‘μεταλλάσσεις’ σε κόστος.  Μέσα από ένα κοινωφελές ή φιλανθρωπικό ίδρυμα; Τα πασίγνωστα Charities του Λονδίνου, για παράδειγμα;». Το University College London (UCL) και το King’s College London, ανάμεσα σε πολλά ακόμα, διέπονται από αυτό το φορολογικό καθεστώς.

Το ‘Ίδρυμα’ (Foundation, Fondazione, Stichting, Stiftung, κλπ.), τις περισσότερες φορές δεν είναι παρά ένα φορολογικό τέχνασμα. Εδώ, το μεγαλύτερο μέρος των εισοδημάτων σου το χαρακτηρίζεις ως (αφορολόγητο) κόστος: μισθοί, εγκαταστάσεις, αυτοκίνητα, κλπ.). Οι νηογνώμονες, για παράδειγμα, οι οργανισμοί δηλαδή που κύριο μέλημα έχουν την ασφάλεια της ναυσιπλοΐας, είναι μη κερδοσκοπικοί οργανισμοί. Ένας από τους μεγαλύτερους από αυτούς, έχει εγκαταστάσεις/γραφεία που τύφλα να ’χει το Buckingham Palace. Κάποτε τους είχα ρωτήσει: «Μα αν το πουλήσετε και νοικιάσετε ένα άλλο δυο στενά πιο κάτω, δε θα είχατε ένα τεράστιο κέρδος;» Με κοίταξαν περίεργα... 

Να ένα άλλο απλοϊκό παράδειγμα: Αν για να δώσει δυο μαθήματα στην Αθήνα, ο καθηγητής του Χάρβαρντ απαιτεί τις ίδιες αποδοχές (300.000 δολάρια το χρόνο) με τη Βοστόνη, κι αν το Αθηναϊκό παράρτημα του τα δώσει, αυτό είναι ‘κόστος’ ή συγκεκαλυμένο κέρδος;  

Και κάτι άσχετο, ‘λιμανιάτικο’, που βάζει όμως τη σκέψη σε μια σειρά: Αν ρωτήσεις ένα μάνατζερ λιμανιού αν το λιμάνι είναι κερδοφόρο, θα σου απαντήσει χωρίς κανένα δισταγμό ‘ναι’. «Τι αποσβέσεις, όμως, κάνετε;», τον ρωτώ. Και η απάντηση, μαζί με τη μεγάλη του έκπληξη που δεν καταλαβαίνω πράματα τόσο απλά: «μα το λιμάνι είναι δημόσια περιουσία που ανήκει σε όλους. Γιατί λοιπόν να κάνω αποσβέσεις;» «Α,,», του λέω. «Έτσι το ξέρω κι εγώ! Αν το σπίτι που μένω ανήκε σε μένα και όχι στην τράπεζα που το χρηματοδότησε, τότε θα ήμουν πολύ πλουσιότερος». 
Ή όχι;

ΗΗ